Khiến triết học thú vị hơn với cuốn sách “Phải trái đúng sai”

Michael J. Sandel là một giáo sư danh tiếng tại Đại học Harvard, nổi tiếng với những khóa học và bài giảng sâu sắc về chủ đề đạo đức và triết học chính trị. "Phải trái đúng sai" là một tác phẩm triết học đáng đọc của ông. Cuốn sách này có thể được xem là một cuộc khám phá kho tư liệu về ý nghĩa của công lý, hoặc một lá thư mời độc giả thuộc mọi quan điểm chính trị suy xét về những tranh cãi quen thuộc theo những cách mới và sáng tạo.

Các vấn đề gây tranh cãi trong xã hội

“Có đúng hay không khi quyết định hy sinh mạng sống của một người để đổi lại sự sống cho nhiều người hơn?”

“Kết hôn đồng giới có nên được chấp nhận hay không?”

“Không kết hôn và sinh con có phải hay không là một lối sống ích kỷ?”

“Yêu cầu đi nghĩa vụ và đóng thuế có thực sự hợp lý?”

Đây chỉ là số ít trong vô vàn những vấn đề “khó nhằn” làm gợi lên làn sóng tranh cãi dữ dội trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, bất kể là trên các trang mạng xã hội hay đời sống thực tế. Cứ mỗi một người bàn luận về các vấn đề nhức nhối này, họ lại có một khái niệm và tư tưởng riêng về công lý và những cách giải quyết mà họ cho là hợp lý. Vậy công lý thực sự nằm ở đâu và tại sao lại có sự khác biệt khi định hình về nó trong tâm thức của tất cả mọi người? Hãy để cuốn sách “Phải trái đúng sai” giúp bạn vén màn bí ẩn này.

“Phải trái đúng sai”: Các hình thức tiếp cận công lý

1. Công lý trong chủ nghĩa Tự do cá nhân

Trong cuốn sách “Phải trái đúng sai”, giáo sư Michael J. Sandel có đề cập đến quan điểm về công lý trong hai trường phái chủ nghĩa là: chủ nghĩa Tự do cá nhân (Tối đa hoá tự do cá nhân) và chủ nghĩa Cộng đồng (Tu luyện đạo đức công dân). Đầu tiên, chúng ta sẽ tìm hiểu về chủ nghĩa Tự do cá nhân trước.

Đối với những người theo chủ nghĩa này, đặc biệt là nhà kinh tế học Friedrich A. von Hayek (1899–1992) và Milton Friedman (1912–2006), tự do là điều tốt nhất mà con người có. Tất cả các quyền và nghĩa vụ đều lệ thuộc hoặc bắt nguồn từ nguyên tắc đó. Tự do của chúng ta chỉ bị giới hạn nếu nó cướp đi tự do của người khác. 

Do đó, công lý ở đây xoay quanh việc tôn trọng và bảo vệ tự do của con người.Như vậy, bạn có quyền quyết định tình trạng hôn nhân của bản thân như kết hôn hay không kết hôn, kết hôn đồng giới hay khác giới. Bạn cũng có quyền quyết định những gì sẽ xảy ra với cơ thể bạn như p.h.á thai hoặc chuyển giới. Miễn là những điều đó không ảnh hưởng đến quyền tự do của người khác như đã nói. Ngoài ra, học thuyết này cũng có ảnh hưởng sâu rộng tới chính trị và kinh tế. Ví dụ như, con người không thể bị ngăn cản tự do quản lý tài chính cá nhân. Việc luật pháp can thiệp vào thị trường tự do được xem là vi phạm tự do cá nhân và tạo nên tình thế không công bằng. Điều này dẫn đến hành vi phản kháng của các nhà tự do cá nhân như phản đối thuế, các khoản đóng góp an ninh xã hội và bảo hiểm công cộng – cái họ coi là động chạm vào quyền cá nhân của họ.

2. Công lý trong chủ nghĩa Cộng đồng

Đối lập với chủ nghĩa Tự do cá nhân, trong chủ nghĩa Cộng đồng, công lý được đặt ra với mục đích tối đa tiện ích hay phúc lợi của một tập thể người, tức là đem lại hạnh phúc lớn nhất cho tập thể ấy. Như vậy, một hành động thực sự công bằng khi nó thúc đẩy hạnh phúc của nhiều người, không chỉ của riêng một cá nhân cụ thể nào.

Trong cuốn "Phải trái đúng sai", tác giả đã đưa ra nhiều ví dụ minh hoạ cho chủ nghĩa này. Điển hình như, việc g**t người của một tên tội phạm bị đánh giá là "có tội" và bị lên án là vì nó chỉ mang lại hạnh phúc và cảm giác thỏa mãn cho mỗi tên tội phạm ấy. Trong khi đó, việc làm này lại gây ra đau đớn cho nạn nhân và nỗi thống khổ, căm thù cho gia đình nạn nhân. Tuy nhiên, cũng là g**t người nhưng trường hợp về nhà độc tài Hitler lại khác. Việc ám sát nhà độc tài này không những không bị lên án mà còn được tung hô bởi nó giúp giải thoát nhiều sinh mạng khác.

3. Tranh cãi đúng sai với một người khác là điều vô ích!

Thông qua sự phân tích và giải thích về các quan điểm của các trường phái triết học, của các chính trị gia trong những câu chuyện, cuốn sách "Phải trái đúng sai" đã cho ta thấy những góc nhìn khác nhau về khái niệm công lý. Nhờ đó, chúng ta sẽ thấy rằng việc tranh cãi đúng sai với một người khác là điều vô ích, bởi đơn giản mỗi người đều có một thước đo và hệ quy chiếu về công lý khác nhau. Điều này giải thích lý do tại sao trong những vấn đề liên quan đến công lý, dù cho kết quả có ra sao thì vẫn luôn có những ý kiến phản đối, bất kể phán quyết được đưa ra bởi ai.

Cuốn sách "Phải trái đúng sai" là một kiệt tác về triết học và tâm lý con người. Điểm nổi bật của cuốn sách là sự tương phản giữa các quan điểm và khía cạnh mới về hiện thực và quan điểm, giúp chúng ta nhìn nhận cuộc sống một cách đa chiều hơn. Bất kể bạn là ai, cuốn sách này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm công lý trong bản thân và tầm quan trọng của các giá trị đạo đức trong cuộc sống.